Dünya'ya yakın cisimler ve çarpışma olasılığı

Dünya'ya yakın cisimler ve çarpışma olasılığı
Kaynak: wikipedia

Dünya'ya Yakın Cisimler

Dünya'ya Yakın Cisimler (DYC, İng. Near-Earth Objects ya da NEOs), yörüngeleri günberi noktasında Dünya'ya 1,3 AB'den daha yakın olup Dünya'nın çok yakınına gelen gök cisimleridirler. Bunlar birkaç bin Dünya'ya Yakın Asteroid (DYA), Dünya'ya Yakın Kuyruklu yıldız (DYK), bir miktar Güneş etrâfında dolanan uzay aracı ve uzayda Dünya'yla çarpışmadan tâkip edilebilecek büyüklükte meteoritlerden oluşurlar. Makbul olan görüşe göre DYC'lerin geçmişte Dünya'yla çarpışmalarının gezegenimizin jeolojik ve biyolojik târihinde kayda değer rolü olduğu merkezindedir. Dünya'mıza getireceği tehlikelerin farkına varılmasıyla 1980lerden beri gittikçe artan ilgiyle bu cisimler izlenmişler, gelebilecek tehlikeleri aktif olarak azaltmak için çözümler aranmaya başlamışlardır.

Apollo asteroitinin bilgisayar modeli 6489 Golevka.Asteroit olan DYC'lerin (DYA) yörüngeleri 0,983 ilâ 1,3 AB Güneş'ten uzakta bulunmaktadırlar. Bir DYA keşfedildiğinde kataloglanmak üzere Harvard Minor Planet Center'e bildirilir. Kimi DYA yörüngeleri Dünya yörüngesiyle kesiştiğinden bir çarpışma tehlikesi arzederler. Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği ve başka milletler, şu sıralar Spaceguard adı verilen bir projede DYC'leri bulmak için gökyüzünü taramaktadırlar. Bu yüzden NASA'ya Amerika Birleşik Devletleri Kongresi'nce çapı en az 1 km olup Dünya'ya çarptığında kayda değer ya da şiddetli küresel problemlere yol açacak olan DYC'leri kataloglama yetkisi verilmiştir. 2008 Ekim'inden beri 982 DYC tespit edilmiştir. 2006'da o târihe kadar cisimlerin %20'sinin daha bulunamadığı tahmin ediliyordu. Avustralya'daki bir teleskopla göğün şimdiye kadar taranmamış olan neredeyse %30'u kadar bir bölümünü incelemeye başlamak için gayret sarfedilmektedir. Tehlikeli Olabilecek Cisimler (TOC, İng. Potentially Hazardous Object (PHO)) de (2008 sonunda) Dünya'ya yakın geçme olasılığı yüksek olduğunu gösteren parametrelerle tanımlanır. Bilhassa Dünya'yla En Az Yörünge Kesişme Uzaklığı (DEAYKU) (İng. Earth Minimum Orbit Intersection Distance ya da kısaca MOID) 0,05 AB'ni geçmeyen ve mutlak kadri en az 22.0 olan cisimler, TOC sayılırlar. Başka bir deyişle Dünya'ya 0,05 AB (neredeyse 7,480,000 km)'den daha yakın gelemeyen ya da çapı 150 m'den az (yâni %13'lük aklıkla H = 22.0) olan gök cisimleri TOC sayılmazlar.

Kimi DYC'lere Dünya'dan uzay araçlarıyla Ay'a gitmek için gerekenden daha düşük bir yolculuk hızıyla erişilebildiğinden fiziksel olarak kolaylıkla incelenebileceğinden bilginler için çok ilgi çekicidirler. Bu özel konumlarını Dünya'ya göre düşük olan hız ΔV ve çekimlerinden dolayı tutmakta olup doğrudan jeokimyâsal ve astronomik araştırmalar için ilginç görülen bilimsel imkânlar verdirler ve insanlığın yararlanabileceği dünyâdışı malzemeler için potansiyel ekonomik kaynaktırlar. Bu, onları araştırmak için çekici bir hedef konumuna getirmektedir. 2008 sonuna kadar iki DYC'e uzay araçlarıyla gidilmiştir:
- NASA'nın Near Earth Asteroid Rendezvous uzay aracıyla 433 Eros'a,
- JAXA'nın Hayabusa uçuşuyla 25143 Itokawa'ya.

Dünya'ya Yakın Meteorlar

Dünya'ya Yakın Meteorlar, Dünya yörüngesine yakın geçen ve çapları 50 metrenin altında olan cisimlerdir.

Dünya'ya Yakın Asteroitler

Bunlar Dünya'ya yakın, Güneş'e fazla yaklaşmadığından hiç buharlaşmayan ve çapları 50 metreyi geçen cisimlerdir. 2008 sonuna kadar 5.490 adet çapları 32 km'ye kadar olan Dünya'ya Yakın Asteroit (DYA) bilinmekteydi (1036 Ganymed). Çapı 1 km'yi geçen DYA'lerin sayısı 500–1000 olarak tahmin edilmektedir. DYA'lerin bileşimleri ana asteroit kuşağınınkilere benzer olup değişik asteroit tayf tiplerini kapsarlar.

DYC'ler, yörüngelerinde ancak birkaç milyon yıl kalırlar. Sonunda hepsi yörünge yüksekliğini kaybedip Güneş'e yaklaşıp ya iç gezegenlere çarparak yok olurlar, ya da gezegenlerin yakınından geçerken hız alıp Güneş Sistemi'ni terk ederler. Yörüngelerinde kalma süreleri Güneş Sistemi'nin yaşına kıyasla az olunca Dünya'ya yakın asteroitlerin varlığı, ancak devamlı olarak başka yerlerden gelerek kendilerini yenilenmeleriyle açıklanabilir. Dünya yakınlarına yeni olarak gelen bu asteoritlerin kaynağı, Jüpiter'le yörüngesel rezonansa gelip ana asteroit kuşağından İç Güneş Sistemi'ne naklolunan asteroitler görülür. Asteroit kuşağının Kirkwood bölümleri olarak bilinen ve resonanslar sonucu başka yörüngelerde dönmeye başlayan asteroitlerin geride bıraktığı aralıklar, bu yenilemeye işâret eder. Başka asteroitler, Yarkovsky etkisiyle bu resonans yerlerine göç ederek DYC'lerin devamlı olarak ikmâlini sağlarlar.

Az sayıda DYC, buharlaşan maddelerini kaybederek sönmüş kuyruklu yıldızlardır. Bunun dışında sönük bir kuyruğu olmakla bir asteroit, zorunlu olarak Dünya'ya yakın kuyruklu yıldız olarak sınıflandırılmaz. Bu da DYA ve DYK arası sınırları belirsizleştirir. Sözkonusu DYC'ler, muhtemelen Neptün'ün ötesindeki bir kuyruklu yıldız deposu olan Kuiper kuşağı'ndan gelmektedirler. Geriye kalan DYA'lerse gerçek asteroite benzemekte olup Jüpiter'in çekimiyle Asteroit kuşağı'ndan fırlatılmaktadırlar.

Dünya'ya Yakın Asteroitleri oluşturan üç sınıf vardır

- Ortalama yörüngesel yarıçapları bir AB'den daha yakın ve enötesi Dünya'nın enberisinden (0,983 AB) daha yakın olmasıyla genelde Dünya yörüngesiyle Güneş arasında bulunan Atenler
- Ortalama yörüngesel yarıçapları Dünya'nınkinden büyük olan ve enberileri Dünya'nın enötesinden (1,017 AB) daha az olan Apollolar
- Ortalama yörüngesel yarıçapları Dünya'yla Mars arasında olan ve enberi noktaları Dünya'nın yörüngesinin biraz dışında (1,017 - 1,3 AB) olan Amorlar. Amorlar çoğu zaman Mars'ın yörüngesinden geçerlerse de Dünya'nın yörüngesinden geçmezler.
Birçok Atenler ve bütün Apollolar Dünya'nın yörüngesiyle kesişen yörüngeleri olup şimdiki yörüngeleriyle Dünya'ya çarpabilecek bir tehdit oluşturular. Amorların yörüngeleri Dünya'nın yörüngesiyle kesişmediklerinden doğrudan bir tehdit sayılmazlar. Fakat yörüngeleri ileride Dünya'nın yörüngesini keser olabilir.

Ayrıca bâzen Arcuna asteroit sınıflaması, Dünya'ya aşırı derecede yaklaşan yörüngeleri olan asteroitler için kullanılmaktadır.

Dünya'ya Yakın Kuyruklu Yıldızlar

2008 Mayıs'ı îtibâriyle 5.474 DYC keşfedilmiştir. Bunların 65'i Dünya'ya yakın kuyruklu yıldızdır. Şimdiye kadar Dünya'nın târihinde bir kuyruklu yıldızla çarpıştığı bilinmemektedir.

Dünya'ya Yakın Cisimlerin Tehdîdi

Çarpışma oranı

Çapları 5-10 metre arası olan cisimler, atmosferimize ortalama yılda bir kez Hiroshima'ya atılmış olan atom bombasının olan 15 kiloton TNT'nin enerjisiyle çarparlar. Bu cisimler normalde üst atmosferde patlarken çoğu ya da bütün katı maddeler buharlaşırlar. Çapları 50 metreyi bulan cisimler Dünya'ya oralamada bir milyon yılda iki kez çarparak Tunguska'da 1908'de gözlenene benzer şiddette patlamalara neden olurlar. Çapı beş kilometreyi bulan büyük cisimler, Dünya'yla ortalamada her on milyon yılda bir kez çarpışır.

Târihî çarpışmalar

Genel olarak kabul edilen ve büyük bir asteroit ya da kuyruklu yıldızın Dünya'ya çarpmasıyla oluşan Kreatase çağı üçüncü nesil tükenme olayını açıklayan Alvarez hipoteziyle gelecekte böyle çarpışmaların gelebileceği bilincini kuvvetlendirdi.

1908 Tunguska Olayı
30 Haziran 1908'de bir taşsıl gök taşının oluşturduğu Tunguska patlaması, 10 megaton TNT şiddetindeydi. Patlama, yerin 8.5 km üstünde meydana geldi. Patlamaya neden olan cismin çapı, 45-70 metre olarak tahmîn ediliyor.
2002 Doğu Akdeniz Olayı
6 Haziran 2002'de çapı 10 metre olarak tahmîn edilen bir cisim Dünya'yla çarpıştı. Çarpışma Akdeniz üzerinde Yunanistan'la Libya arasında takrîben 34°K 21°D koordinatlarında vukû buldu ve cisim havada patladı. Sesberi ölçümleriyle yapılan tahminlerle patlamayla açığa çıkan enerji 26 kiloton TNT'yle küçük bir nükleer silâhın patlamasıyla karşılaştırılacak kadardı.
2008 Sûdan Olayı
5 Ekim 2008 günü bilginler, o gece ilk kez gözetledikleri Dünya'ya yakın bir cisim olan 2008 TC3'ün 6 Ekim günü 0245 EEZ (mahallî saatle 05:46'da) Sûdan üzerinde patlayacağını hesapladılar. Asteroit önceden tahmîn edildiği gibi geldi. Dünya'yla çarpışması haber verilip hesaplandığı üzere çarpan bu asteroit, bilim târihinde bir ilktir.

Yakın ıskalar

10 Ağustos 1972'de 1972 Büyük Gündüz Ateş Topu olarak sonraları anılacak olan bir meteora Kayalık Dağlar üzerinde kuzeye doğru giderken A.B.D.'in güneybatısından Kanada'ya kadar birçok kişi şâhit oldu. Yeryüzünün 34 km üstünden geçmiş olan bu gök taşı, Dünya'yı sıyırarak geçen göktaşı olarak adlandırılmıştı. Wyoming'de Büyük Teton Millî Parkı'nda bir turist tarafınden bu gök cismi, 8 mm'lik renkli film olarak kaydedilmişti.

23 Mart 1989'da 300 metre çapındaki Apollo asteroiti 4851 Asklepius (1989 FC), Dünya'yı 700.000 km uzaktan geçerek ıskaladı. Geçtiği noktadan Dünya tam altı saat önce geçmişti. Eğer bu asteroit altı saat önce oradan geçseydi Çar Bombası'ndan 1000 kere daha şiddetli, Dünya târihinin de en büyük patlaması olurdu. Bu cisim geniş yankılar yaparak ilk hesapların Dünya'nın 64.000 km yakından geçeceğini tahmin ettiğinden dikkati çok çekmişti. Bu hesaplardaki hatâlardan dolayı Dünya'yla çarpışması daha olası görünüyordu.

18 Mart 2004'te LİNEAR, 30 metre çapında bir 2004 FH asteroidinin Dünya'nın ancak 42.600 km yakınından geçeceğini haber verdi ki bu uzaklık, Dünya Ay uzaklığının onda biri kadardır ve bugüne kadar hesaplanmış en yakın ıskadır. Tahminlere göre benzer asteroitler her iki yılda bir bu kadar yaklaşmaktadır.

2004 FH asteroidinin Dünya yakınından geçişi. Parıldayarak geçen diğer cisim yapay bir uydudur.31 Mart 2004'te 2004 FH'dan iki hafta sonra 2004 FU162 yeni bir en yakın rekoru kırardı ve Dünya'nın yalnızca 6.500 km yakınından (Dünya Ay arasının 60'ta biri uzaklığında) geçti. 6 metre çapıyla çok küçük olduğundan FU162, Dünya'ya en yakın noktasına varmadan ancak birkaç saat önce tespit edildi. Dünya'yla çarpışsaydı muhtemelen zararsızca atmosferde parçalara ayrılacaktı.

Devam...
Dinozorlara Olan Bize de Olur mu?

Çok eski zamanlardan günümüze kadar yeryüzüne çarpan asteroit ve
kuyrukluyıldızlar Dünya yüzeyinde çeşitli kraterlerin oluşmasına neden
olmuştur. 65 milyon yıl önce Meksika’nın Yucatan Körfezi’ne
düşen böyle bir cismin dinozorların yok oluşuyla ilgili olduğu sanılıyor.
NASA, bunun gibi önemli değişikliklere yol açabilecek
asteroitleri on yıldır saptamaya çalışıyor. Özellikle de “öldürücü
darbe” potansiyeli olan, çapı 1 km’nin üzerinde ve Dünya’ya 50 milyon
kilometre ve daha yakın yörüngelerde dolanan cisimlere odaklanılıyor.
Ancak büyük olanları saptamak işin kolay kısmı. Kolayca
tanımlanamayacak kadar küçük olanların da ciddi tehdit
oluşturabildiğini yaşanan örneklerden biliyoruz. Yüz yıl önce Sibirya’nın
orta bölgelerine düşen bir kuyrukluyıldız havada patlayarak
yaklaşık 2000 km2lik ormanlık alanı yerle bir etmişti. Havadaki patlamanın
8,5 km yüksekte ve Hiroşima’ya atılan atom bombasınınkinden 185 kat daha
güçlü bir etkiyle gerçekleştiği tahmin ediliyor. Sandia Ulusal
Laboratuvarları’nın yaptığı benzetimler 27 m çapındaki bir cismin
bu etkiyi ortaya çıkarmaya yetebileceğini gösteriyor.
Sibirya semalarını bir ateş topuyla aydınlatan bu patlama 30 Haziran
1908’de sabahın erken saatlerinde oldu ve Tunguska olayı olarak anıldı.
Bu olay, uzaydan gelebilecek gizli tehlikelerle ilgili yakın geçmişte
verilmiş bir uyarı olarak kabul ediliyor.

NASA’nın Kaliforniya’daki Jet İtki Laboratuvarları’nda çalışan
araştırmacılar Tunguska olayındaki gibi bir göktaşının Dünya atmosferine
her 300 yılda bir girme olasılığı bulunduğunu ve “yakın”
yörüngelerde dolanan benzer büyüklükteki asteroit sayısının
375.000 dolayında olabileceğini belirtiyorlar.
Neyse ki bir sonraki göktaşının yeryüzünün üçte birini oluşturan
okyanuslardan ya da yerleşim yerlerine uzak, geniş arazilerden
birine düşme olasılığı daha büyük. İlgili kamu kurumlarının böyle bir
olayın olası zararlarına hazır olmak için ne kadar kaynak ayırması
gerektiğiyse risk yönetimi sınavlarının hâlâ en zor sorularından biri.
Jet İtki Laboratuvarları’ndan Donald K. Yeomans, atmosferimize sürekli
çok sayıda göktaşının girdiğini, bunların basketbol topu ile bir
otomobil arasında değişen büyüklüklerde olduğunu ve
birçoğunun tümüyle yanarken, bir bölümünün zarar verecek şekilde
havada patladığnğ belirtiyor. En güncel örneklerden biriyse bu
Haziran ayı sonunda Peru’ya düşen ve 18 m çapında bir krater açan
göktaşı. Büyük olasılıkla bir basketbol topundan büyük olmayan bu cisim,
gizlice süzülen göktaşlarının barındırdığı tehlikeyi hatırlattı.

NASA, Dünya’ya çok yakın, 1 km ve daha büyük çaplı 940 asteroitin
olduğunu tahmin ediyor. Bunlardan 743’ü tanımlanmış durumda. NASA
Dünya’ya yakın 5500’den çok asteroidi saptamış bulunuyor. Bütçe
kısıntıları NASA’nın önümüzdeki yıl %90’ını bitirmeyi amaçladığı büyük
cisimleri tanımlama projesini yavaşlatıyor. Sibirya’ya düşen göktaşı
gibi küçük olanların tanımlanmasıysa daha uzun yıllar sürecek gibi.
Durum böyle olsa da gökbilimciler Dünya’ya çarpma olasılığı olan birçok
asteroitin önümüzdeki on yıl içinde tanımlanacağını belirtiyor. “Ancak
farkına varmak tehdidin üstesinden gelmek için yalnızca ilk adım.” diyor
Apollo 9 astronotu Rusty Schweickart. Schweickart, Dünya’ya
yakın cisimleri tanımlamak ve bunlara müdahale etmek için insansız uzay
aracı geliştirme amacıyla daha çok araştırma yapılması gerektiğini
savunan bir vakfı yönetiyor. Eski astronot, büyük ya da küçük,
dünyaya doğru gelen bir asteroit ya da kuyrukluyıldızın saptanması
durumunda bir yön saptırma tekniğinin ortaya konmamış olması
bir yana, böyle kaçınılmaz bir olay için uluslararası işbirliğine yönelik
kayda değer bir çabanın da bulunmadığını vurguluyor.
Schweickart’a göre uluslararası karar sürecinin işlememesi gelecekte
alacağımız bir darbenin belki de en büyük nedeni olacak.

Tunguska bir çarpışma değil patlaadır yanlış olmasın eğer çarpsa idi o meteor Dünyaya Anadolu'da dahil çoğu bölgede insan ırkı yok olurdu.Tunguska da ne olduğu bilinmeyen bir şey meteorun yere düşmeden patlamasına sebep oldu.o nedenle çarpışma değil kozmik patlamalar sınıfına giriyor =)

Yeni farkettim sağol. Yazıda havada patladığını belirtmişler ama çarpışmalar başlığı altında geçiyor. Sanırım atmosferi de Dünya olarak sayıp, atmosfere giren bütün cisimleri çarpma olarak ele almışlar. Katkın için teşekkürler.